Stowarzyszenie Polskich Muzyków KościelnychStowarzyszenie Polskich Muzyków Kościelnych

Zjazd 2021 - Gliwice-Rudy - Sprawozdanie

Jan Gładysz

SPRAWOZDANIE ZE ZJAZDU
STOWARZYSZENIA POLSKICH MUZYKÓW KOŚCIELNYCH
GLIWICE, RUDY 21 – 23 WRZEŚNIA 2021

Choć aura dni zjazdowych daleka była od słonecznej, muzycy kościelni – czcigodni księża, wielebne siostry zakonne i świeccy z wielu polskich diecezji w radosnych nastrojach przybyli do Gliwic i Rud na XXII zjazd SPMK, który w 2021 roku był również Walnym Zgromadzeniem wyborczym. We wrześniu bowiem dobiegła końca kadencja Zarządu Stowarzyszenia. W Centrum Edukacyjnym im. Jana Pawła II świętującej 30-lecie diecezji gospodarze powitali zdrożonych podróżą tradycyjną kawą i smacznym „kuchem”. Dodatkowym efektem gościnności gospodarzy był pięknie wydany album oraz materiały zjazdowe, a w nich książeczka w kieszonkowym formacie zawierająca program i śpiewy na każdy dzień.
Zaplanowane pierwsze spotkanie rozpoczęło się również tradycyjnie, od śpiewu Veni Creator na uproszenie darów Ducha Świętego, po którym Prezes SPMK, ks. dr Lucjan Dyka pozdrowił uczestników i omówił program zjazdu. Poinformował również, że w związku z usprawiedliwioną nieobecnością s. Dolores obowiązki sekretarza przejmie s. Maria. W dalszej kolejności sprawy organizacyjne przedstawił ks. Adam Kozak, odpowiedzialny za nasz pobyt w tym urokliwym i bogatym w historię miejscu. Następnie ks. prof. Andrzej Filaber, przewodniczący Komisji Kwalifikacyjnej zreferował jej prace, zaprezentował sylwetki ubiegających się o członkostwo zwyczajne w SPMK szóstki kandydatów, których pozytywnie zarekomendował Zarządowi. Władze Stowarzyszenia 4 osobom przyznały członkostwo, 1 nadano status kandydata, a 1 kandydaturę odrzucono. Każdy z nowych członków miał okazję zaprezentować się osobiście przed zebranymi. Ustępujący ks. Prezes przedstawił Walnemu Zgromadzeniu sprawozdanie z działalności V kadencji Zarządu SPMK, które ujął w kilku punktach: 1. Krótka historia powstania i rejestracji Stowarzyszenia, 2. Stan personalny SPMK, 3. Strona internetowa, 4. Akty prawne, 5. Patronat honorowy, 6. Odznaczenie Per musicam ad fidem, 7. Rocznik Stowarzyszenia, 8. Finanse, 8. Doroczne Zjazdy (miejsca i organizatorzy), 9. Zebrania Zarządu i Walnego Zgromadzenia, 10. Komentarz do Instrukcji o muzyce KEP, 11. Nowe Ratio Studiorum dla WSD, 12. Podsumowanie. Na zakończenie wystąpienia ks. Prezesa modlitwą uczciliśmy zmarłych w ostatnim czasie członków SPMK, w tym jego założyciela, ks. I. Pawlaka i członka Zarządu dwóch kadencji, ks. P. Dębskiego. Od początku działalności Stowarzyszenia wszelkie materiały (referaty, komunikaty, propozycje nutowe) znajdowały swe miejsce w biuletynie SPMK, a od 2014 roku w roczniku Musica Ecclesiastica wydawanym przez Zarząd. Jego pomysłodawcą i pierwszym redaktorem naczelnym był ks. prof. Grzegorz Poźniak, Prezes Zarządu IV kadencji. Po nim obowiązki te przejął prof. Czesław Grajewski, który, co interesujące, każdy rocznikowy egzemplarz opatrywał – i wciąż to czyni – łacińskim hasłem Zjazdu, przybliżającym jego tematykę. Tegoroczne brzmiało: Auferte ista hinc idealnie oddając problematykę przyjętego tematu zjazdu. Ponadto Redaktor Naczelny poinformował o nawiązanej współpracy z Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego w celu umieszczania tekstów naukowych na platformie CEJSH oraz intensywnych staraniach o wprowadzenie rocznika na listę czasopism punktowanych MEiN. Jak zwykle trudne i niewdzięczne sprawy finansowe Stowarzyszenia referował skarbnik, ks. Grzegorz Kopytowski. Napawa nadzieją, że na wysłane monity o uzupełnienie zaległych składek odpowiedziała spora liczba członków SPMK. Wiadomo, że w działalności każdej pozarządowej zorganizowanej grupy sprawa finansów jest warunkiem sine qua non istnienia, stąd ponownie wybrzmiał z mównicy serdeczny apel do wszystkich członków (obecnych i nieobecnych na zjeździe) o terminowe regulowanie składek.
Na wolne wnioski zabrakło już czasu, bowiem przygotowywaliśmy śpiewy na liturgię pod kierunkiem pierwszego kantora SPMK, ks. Adama Kozaka. Wprowadzeniem muzycznym do Eucharystii był koncert, w czasie którego Akademicki Zespół Muzyczny Politechniki Śląskiej i Chór Mieszany KLASTER pod kierunkiem Krystyny Krzyżanowskiej-Łobody wykonał La petite messe solennelle (Małą Mszę Uroczystą) G. Rossiniego (Kyrie, Gloria i Agnus). Sanctus zostało zaprezentowane podczas Mszy św. Partie solowe zaśpiewali: Anna Maślanka – sopran, Dominika Noskiewicz – mezzosopran, Piotr Brożek – tenor i Jakub Burgiel – bas. Solistom i połączonym chórom towarzyszyli Grzegorz Biegas – fortepian i Daniel Strządała – organy. Liturgię Eucharystii w gliwickiej katedrze sprawował i Słowo Boże do zebranych wygłosił ordynariusz diecezji, ks. bp Jan Kopiec. Biskup Ordynariusz wyraził radość z faktu, że kolejny Zjazd Stowarzyszenia ma miejsce w roku jubileuszowym, roku 30-lecia powstania diecezji oraz nadzieję, że obrady muzyków kościelnych z całej Polski przyniosą dobre owoce dla Kościoła. Śpiewy prowadziła Brygida Tomala, drugi kantor Stowarzyszenia, a na organach grał Bogdan Stępień, który czynił to również w pozostałe dni przy sprawowaniu wszystkich liturgicznych czynności.
Przed rozesłaniem miał miejsce akt nadania honorowego odznaczenia Stowarzyszenia Per musicam ad fidem dr. Janowi Mikołajowi Gładyszowi, organiście Sanktuarium Matki Bożej Tuchowskiej. Laudację wygłosił ks. prof. Antoni Reginek, przedstawiając sylwetkę laureata obchodzącego 40-lecie pracy organistowskiej oraz współzałożyciela SPMK i członka Zarządu trzech kadencji. Medal Stowarzyszenia wręczył ordynariusz diecezji gliwickiej, ks. bp Jan Kopiec. Pierwszy dzień zjazdowy zakończył się zakwaterowaniem i kolacją oraz spotkaniem towarzyskim w pocysterskim Zespole Klasztorno-Pałacowym w Rudach. Kompleks ten, podniesiony z ruin do stanu dzisiejszego pełni obecnie funkcję miejsca rekolekcyjnego młodej diecezji. Również tradycyjnie nie zabrakło dyskusji dotyczących spraw codziennego muzycznego życia w polskim Kościele.
Drugi dzień rozpoczął się jutrznią, której przewodniczył i homilię wygłosił ks. prof. Franciszek Koenig, kapłan diecezji gliwickiej. Komentując Słowo Boże przywołał potrzebę dostrojenia naszego życia do przesłania Bożego, które, aby było dobre, powinno być jak właściwie nastrojone instrumenty. Rozpoczynając zebranie wyborcze Ks. Prezes przypomniał zasady wyboru Władz Stowarzyszenia i wszczął procedurę. Z powodu braku quorum w pierwszym terminie, głosowanie przesunięto na drugi termin i rozpoczęto konferencję. Pierwszej sesji przewodniczył ks. F. Koenig, profesor Uniwersytetu Opolskiego, który we wprowadzeniu przedstawił historię miejsca (Rudy, pierwsze sanktuarium diecezji gliwickiej) i zasługi organizujących życie religijne w tym miejscu cystersów oraz zaprosił do wygłoszenia zaplanowanych referatów. Ks. prof. Andrzej Filaber wypowiedział się na temat Prawodawstwo dotyczące koncertów w kościołach. Zwrócił uwagę na obecnie obowiązujące normy prawne dotyczące tej kwestii i postawił kilka pytań związanych ze sposobem organizacji koncertów, stosowności wykonywanych kompozycji i ich realizacji podczas liturgii. Przypomniał, że na ten temat wypowiadali się uznani kompozytorzy i współcześni wielcy teologowie (referent przywołał wypowiedzi A. Vivaldiego i Benedykta XVI). Odwołał się również do stanowiska Konferencji Episkopatu Polski zawartej w Instrukcji z 2017 r., w której, jak czytamy, naczelną zasadą jest prezentowanie piękna w szerokim ujęciu (od miejsca wykonywania przez strój wykonawców po komentarz koncertu, który powinien mieć charakter pastoralny). Wspomniana instrukcja zwraca uwagę również na stronę finansową takich przedsięwzięć akcentując godziwe wynagrodzenie artystów, ale wyraźnie sprzeciwiając się tzw. biznesowi koncertowemu. Przypomina również, że wskazana jest współpraca rządców kościoła z odpowiedzialnymi za kulturę jednostkami samorządowymi i państwowymi. Mówca zauważył, że problemy pojawiają się z chwilą, gdy podmiot zewnętrzny, niekoniecznie respektujący świętość miejsca, jest organizatorem koncertu w przestrzeni kościelnej. W konkluzji stwierdził, że w zasadzie wszystko zależne jest od dobrze spisanej umowy i ustalenia wszystkich szczegółów dotyczących tego aspektu, aby to, co ma być realizowane w kościele, nie godziło w sacrum i służyło dobru wszystkich.
Drugim prelegentem był ks. prof. Robert Tyrała, Rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, który w referacie pt. Koncerty w kościołach – kwestią liturgiczną czy estetyczną? przypomniał wytyczne papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI. Zdaniem referującego powinny one stać się zasadą współczesnych działań. Według świętego Papieża, aby głosić orędzie Ewangelii, Kościół potrzebuje sztuki, a tym samym muzyków. Myśl tę rozwinął Benedykt XVI twierdząc, że najwyższa/najczystsza posługa muzyki prowadzi do serca, miejsca spotkania człowieka ze Stwórcą i Zbawicielem. Jeśli się to uda osiągnąć, wtedy muzyka staje się drogą prowadzącą do Boga. Połączenie wymogów estetyki i uroczystej/pięknej liturgii może innym pomóc poznać Najwyższą Istotę.
Po referacie został ogłoszony drugi termin wyborów, bez względu na liczbę wyborców: na podstawie listy obecnych podczas Walnego Zgromadzenia Wyborczego. W związku z tym, Przewodnicząca Komisji Rewizyjnej, prof. Marta Kierska-Witczak przedstawiła sprawozdanie Komisji z wnioskiem o udzielenie absolutorium ustępującemu Zarządowi. W oparciu o przedłożoną dokumentację działalności Zarządu, Komisja doceniła wysoką wartość merytoryczną jak i profesjonalizm działań oraz pogratulowała bogatej w wydarzenia kadencji. Zwróciła uwagę na m.in.: uporządkowanie aktów prawnych SPMK, kwestii finansowych, nadawania tytułów honorowego członka SPMK i wprowadzenie uregulowań związanych z RODO. Ustępujący Zarząd jednogłośnie uzyskał absolutorium.
Również jednogłośnie zatwierdzono skład Komisji Skrutacyjnej, którą stanowili: ks. Tomasz Lisiecki – przewodniczący oraz ks. prof. Michał Szulik i dr Jan Gładysz – członkowie. Na prezesa Stowarzyszenia zgłoszono dwie kandydatury: ks. dr. L. Dyki i ks. A. Kozaka. Po obliczeniu głosów z tajnego głosowania przewodniczący komisji przedstawił jego rezultat: prezesem został ponownie ks. dr Lucjan Dyka, który zgłosił również propozycje kandydatów do Zarządu SPMK: ks. prof. Mariusz Białkowski, s. Maria Justyna Bujalska, Józef Chudalla, s. prof. Susi Ferfoglia, ks. prof. Stanisław Garnczarski, prof. Czesław Grajewski, ks. dr Wiesław Hudek, prof. Marta Kierska – Witczak, ks. Grzegorz Kopytowski, ks. Adam Kozak.
W kolejności uzyskanych głosów do Władz Stowarzyszenia weszli: ks. prof. Mariusz Białkowski, ks. Adam Kozak, ks. dr Wiesław Hudek, ks. Grzegorz Kopytowski, prof. Czesław Grajewski, s. Maria Justyna Bujalska, Józef Chudalla. Kolejne dwa głosowania dotyczyły wyboru członków Komisji Rewizyjnej i Komisji Kwalifikacyjnej. Spośród zgłoszonych kandydatur Walne Zgromadzenie wybrało do KR prof. Martę Kierską – Witczak, ks. Szymona Bajona i ks. prof. Stanisława Garnczarskiego a do KK ks. prof. Andrzeja Filabera, ks. prof. Antoniego Reginka i prof. Remigiusza Pośpiecha.
Dziękując za okazane zaufanie i aprobatę działań, ks. Prezes zapowiedział przedstawienie następnego dnia Władz SPMK, po pierwszych konstytutywnych spotkaniach poszczególnych gremiów. Modlitwie południowej przewodniczył ks. Stanisław Garnczarski, prof. UPJP II w Krakowie. Poobiedni czas zgromadzeni spędzili na zwiedzaniu kopalni srebra w Tarnowskich Górach z zainteresowaniem chłonąc informacje przekazywane przez przewodników i pełni podziwu dla pracowitości dawnych górników w tak trudnych warunkach i przy braku dobrego sprzętu.
Środowa wieczorna liturgia odprawiana przez ks. bpa Piotra Gregera w kościele św. Jacka w Bytomiu była wotywą o św. Józefie. Części stałe Missa Paschalis G. G. Gorczyckiego wykonał znany Zabrzański Chór Młodzieżowy Rezonans con tutti pod dyrekcją Waldemara Gałązki. Odpowiedzialny z ramienia KEP za sprawy muzyki w Kościele polskim w wygłoszonej homilii odniósł się do tekstów mszalnych i postawy św. Opiekuna Bożego Syna, który w cichości i konsekwentnie realizował powierzone mu przez Boga zadania. W liturgicznym rozesłaniu ponownie zabrzmiała muzyka znakomitego kompozytora polskiego baroku: motet Tota pulchra es Maria. Na zakończenie dnia ponownie spotkaliśmy się w gościnnych progach kompleksu rekolekcyjnego w Rudach na towarzyskich rozmowach.
Ostatni dzień Zjazdu rozpoczęliśmy liturgią Eucharystii w języku łacińskim, którą koncelebrowali Księża ze Stowarzyszenia pod przewodnictwem ks. bpa Piotra Gregera. Formularz mszalny był wotywą o NMP, której Cudowny Obraz w tytule Matki Bożej Pokornej jest czczony w rudzkim Sanktuarium. Śpiew liturgiczny prowadził Gliwicki Zespół Chorałowy pod kierunkiem ks. Adama Kozaka. To również kolejna piękna tradycja Stowarzyszenia, że podczas dorocznych spotkań możemy brać czynny udział w liturgii sprawowanej w języku Kościoła Powszechnego. Główny celebrans w homilii zwrócił uwagę na nieprzypadkowe powiązanie spotkania w Rudach z tematem Zjazdu i pokorną postawą Służebnicy Pańskiej, która powinna być wzorem dla wyznawców Chrystusa, w szczególności dla tych, którzy instytucjonalnie/hierarchicznie są odpowiedzialni za sprawowanie liturgii oraz nabożeństw i ich sacrum.
Po śniadaniu ponownie wybrany na prezesa VI kadencji ks. dr Lucjan Dyka przedstawił skład nowego Zarządu i Komisji oraz przydział funkcji dla poszczególnych osób. I tak poszczególne stanowiska objęli: ks. prof. M. Białkowski – wiceprezes, ks. G. Kopytowski – skarbnik, ks. A. Kozak – sekretarz, prof. Cz. Grajewski – redaktor rocznika Musica Ecclesiastica, s. M. Bujalska i Józef Chudalla – członkowie. Przewodniczącym Komisji Rewizyjnej został ks. prof. Stanisław Garnczarski, natomiast przewodniczącym Komisji Kwalifikacyjnej – ks. prof. Andrzej Filaber.
Prowadzący II sesję konferencji, ks. prof. M. Białkowski zaprosił uczestników do wysłuchania kolejnych rozważań, będących kontynuacją zagadnień z poprzedniego dnia. Poza obrzędowymi prezentacjami muzyki w kościołach w wybranych aspektach teologiczno-prawnych podzielił się z nami ks. prof. Michał Szulik. Mówca zwrócił uwagę na brak konsekwencji w działaniu zgodnym z dokumentami Kościoła, słusznie zauważając, że patronat ważnych osobistości życia państwowego i religijnego nad koncertami bardzo często „usprawiedliwia” wykonanie w kościele w czasie ich trwania utworów świeckich, popularnych a nawet rozrywkowych. Przypomniał, że w przeszłości dramaty liturgiczne były pierwszymi przedstawieniami muzycznymi poza liturgią i miały wymiar ewangelizacyjny. Od okresu baroku świątynie stały się miejscem wykonywania muzyki tylko dla liturgii, niemniej jednak nie brakowało w nich nowych tendencji. Po soborze sprawę pozaobrzędowej muzyki w kościele regulują dokumenty Kongregacji ds. Kultu Bożego. W Polsce sytuacja była i jest wyjątkowa a zachodzące zmiany polityczno-społeczne sprawiły, że w świątyniach jako miejscach wolnych od indoktrynacji promowano pieśni patriotyczne i kulturę na szeroką skalę. Powstało zatem pytanie, czy to zjawisko jest właściwe. Prezentowanie muzyki poza sprawowaniem liturgii, do której przede wszystkim przeznaczone są świątynie, mówca podzielił na kilka grup: a) muzyka w oparciu o teksty modlitewne (medytacje); b) wieczory kolędowe, pasyjne, maryjne, adoracje; c) misteria; d) koncerty muzyki i recitale, e) konkursy i festiwale muzyki religijnej (chóralnej, organowej itp.; f) miejsce nagrań muzyki. Jak czytamy w liście/instrukcji dykasterii ds. Kultu Bożego bardzo ważnym kryterium jest dobór repertuaru, co w polskiej wersji instrukcji nie jest dokładnie sprecyzowane. W grę wchodzi również przeznaczenie napisanego utworu, jego formalne przesłanie i pokazanie muzyki o charakterze absolutnym.
Referatem wykładowcy UŚ, ks. dr. Wiesława Hudka pt. Duszpasterski walor koncertów w kościele zakończyła się naukowa część Zjazdu. Pełniący funkcję rzecznika prasowego SPMK zacytował najpierw definicję encyklopedyczną, zgodnie z którą pod tym terminem należy rozumieć zorganizowaną działalność społeczną kościołów polegającą na głoszeniu zasad wiary i celebrowaniu liturgii w różnych grupach, nad którymi opiekę ze strony Kościoła sprawuje duszpasterz. Zazwyczaj realizuje się ona w ramach parafii (duszpasterstwo parafialne) oraz w ramach duszpasterstw specjalistycznych. Prelegent oparł się na doświadczeniach organizowanego przez siebie Festiwalu Fide et Amore w Żorach. I ta tematyka pokazała jak wiele jest trudności w przygotowaniu koncertów, których na pierwszym miejscu celem jest oddanie Bogu czci a także ukazanie piękna muzyki religijnej, która ma „wznosić oczy i umysły ku górom, bo stamtąd nadejdzie pomoc” (por. Ps. 121). Stąd w konkluzji znalazły się stwierdzenia potrzeby właściwego przygotowania do odbioru koncertowego przez odpowiedni komentarz zarówno pastoralny jak i muzykologiczny wkomponowany w tradycyjne modlitwy i cytaty z Pisma świętego. To samo powinno dotyczyć sprawowanych liturgii, w których uczestniczą różni ludzie.
Dyskutanci zwracali uwagę na: terminologię (ks. prof. Filaber), uleganie presjom patronatów (ks. prof. Szulik), postawę moralną i profesjonalizm występujących (ks. prof. Reginek, J. Chudalla, ks. dr Dyka), przekształcanie świątyń w sale teatralne, np. podczas koncertów bożonarodzeniowych (dr J. Gładysz) czy brakm wykorzystania istniejących w Kościele narzędzi do eliminacji złych praktyk (ks. prof. Białkowski, przywołując casus G. Rossiniego, który nie otrzymał stanowiska kierownika kapeli sykstyńskiej).
W wolnych wnioskach przypominano o patronacie honorowym Stowarzyszenia, większej promocji żorskiego festiwalu, możliwości nabycia materiałów nutowych i pozycji książkowych przygotowanych przez poszczególne ośrodki muzyczne w Polsce oraz prywatnie przez członków naszego gremium. Na ważne sprawy związane ze współpracą z ZAIKS-em i przed niebezpieczeństwami związanymi z nią zwracał uwagę organizatorom wszelkich religijnych przedsięwzięć ks. dr Hudek i szef lubelskiego wydawnictwa POLIHYMNIA, Tomasz Orkiszewski.
Obecny przez cały czas Zjazdu bp Piotr Greger wyjaśniał meandry prac komisji muzycznej przy KEP związanych z polską redakcją Mszału Rzymskiego z uwzględnieniem nowych świętych i błogosławionych a także z Lekcjonarzem. W ostatnim swoim wystąpieniu ks. Prezes złożył najlepsze życzenia ks. prof. St. Ziemiańskiemu, który we wrześniu br. ukończył 90 lat życia, a który jest jednym z najwierniejszych uczestników zjazdów muzyków kościelnych. Chóralne Plurimos annos niosło się echem po korytarzach i piętrach pocysterskiej budowli.
W podsumowaniu Zjazdu nowo wybrany Prezes Stowarzyszenia SPMK wyraził podziękowanie dla wszystkich i za wszystko; celebransom, prelegentom, uczestnikom, zespołom oraz organizatorom Zjazdu czyli ekipie gliwickiej w składzie: ks. Adam Kozak, ks. Bogdan Kicinger, ks. Franciszek Koenig, ks. Piotr Klemens, Mariola Brzoska, Brygida Tomala i Bogdan Stępień. Przedstawił również wstępne plany na VI kadencję, do których zaliczył: dokończenie redakcji komentarza do Instrukcji KEP z 2017 r., powołanie gremium, które opiniowałaby nową twórczość religijną, tym samym już wstępnie następowałaby eliminacja utworów o wątpliwej wartości oraz dokończenie budowy nowej strony internetowej Stowarzyszenia. W swoim wystąpieniu zachęcił również do starań o: patronat SPMK nad koncertami i festiwalami, nadsyłanie wniosków o nagrodę Per musicam ad fidem oraz uzyskanie naukowego status quo rocznika SPMK. Z pełną kulturą przypomniał także, że jednym z obowiązków statutowych wszystkich członków zwyczajnych jest terminowa regulacja składek. Poinformował, że kolejny Zjazd planowany jest na 20-22. 09. 2022 w Siedlcach, a osobą odpowiedzialną za jego organizację został ks. dr Piotr Paćkowski. Uczestnicy XXII Zjazdu SPMK przekazali słowa wdzięczności ks. Dyrektorom oraz paniom z kuchni rudzkiego ośrodka formacyjnego za stworzenie iście domowej, rodzinnej atmosfery i za wyśmienite posiłki i przekąski. Modlitwą południową w kaplicy zamkowej, której przewodniczył ks. Grzegorz Kopytowski, zakończył się XXII Zjazd SPMK.

Ta strona używa cookie i innych technologii. Korzystając z niej wyrażasz zgodę na ich używanie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.